गणपती उत्सवा निमित्त जाणून घेऊया अथर्वशीर्ष बाबत
मुळारंभ, विघ्नहर्ता, सुखकर्ता, बुध्दीची देवता श्रीगणपतीच्या उपासने साठी अथर्वशीर्ष चे पठण केले जाते. विशेष उपासनेसाठी ११, २१, १०८, १००० आवर्तने करण्याचा प्रघात आहे.
थर्व म्हणजे हलणारे आणि
अथर्व म्हणजे ‘ न हलणारे
शीर्षम् ‘ !!
सोप्या भाषेत सांगायचे झालेच तर अथर्वशीर्ष म्हणजे स्थिर बुद्धी असलेलं मस्तक…!
अथर्वशीर्षाचे स्तवन केले, की
बुद्धी आणि मन स्थिर होऊन वर्तमानातील शरीराशी एकरूप होऊन कार्य करते, त्यामुळे मोठ मोठे संकटांवर मात करण्याची शक्ती मिळते आणि मोठ मोठे कार्य सिद्धीस जातात अशी
श्रीगणेश भक्तांची श्रद्धा आहे.
स्थिर आणि निश्चयी बुद्धीने केलेलं
कार्य हे नेहमी यशस्वी होते.
आत्मविश्वास वाढू लागतो, माणूस नम्र होतो. सुविचारी होतो. निश्चयी होतो. असा अनुभव आहे.
अथर्वशीर्षाचा अर्थ –
मूळ श्रीगणपती अथर्वशीर्ष हे
संस्कृतमध्ये हजारो वर्षे पूर्वी रचलेले आहे. आपण आज
त्याचा मराठी अनुवाद पाहूया.
‘हे देवहो, आम्हांला कानांनी
शुभ ऐकायला मिळो. डोळ्यांनी
चांगलं पाहावयास मिळो.
सुदृढ अवयवांनी आणि शरीरांनी
देवानं (निसर्गानं) दिलेलं आयुष्य
देवाच्या (निसर्गाच्या) स्तवनांत
व्यतीत होवो.
सर्वश्रेष्ठ इंद्र आमचं रक्षण करतो.
ज्ञानवान सूर्य आमचं कल्याण
करतो. संकटांचा नाश करणारा
गरूड आमचं कल्याण करतो.
बृहस्पती आमचं कल्याण करतो.
सर्वत्र शांती नांदो…!!
ॐकाररूपी गणेशाला नमस्कार
असो. तूच ब्रह्मतत्त्व आहेस.
तूच सकलांचा कर्ता (निर्माता)
आहेस. तूच सृष्टीचे धारण
करणारा, पोषण करणारा आहेस.
तूच सृष्टीचा संहार करणाराही
आहेस. हे सर्व ब्रह्मस्वरूप
खरोखर तूच आहेस. तूच नित्य
प्रत्यक्ष आत्मस्वरूप आहेस.
मी योग्य तेच बोलतो, मी खरं
तेच बोलतो. तू माझे रक्षण कर.
तुझ्याबद्दल बोलणाऱ्या माझं,
तू रक्षण कर. तुझे नांव श्रवण
करणाऱ्या माझं तू रक्षण कर.
दान देणाऱ्या अशा माझं तू
रक्षण कर. उत्पादक अशा,
माझं तू रक्षण कर. तुझी
उपासना करणाऱ्या शिष्याचं
रक्षण कर.
माझं पश्चिमेकडून रक्षण कर.
माझं पूर्वेकडून रक्षण कर.
माझं उत्तरेकडून रक्षण कर.
माझं दक्षिणेकडून रक्षण कर.
माझं वरून रक्षण कर.
माझे खालून रक्षण कर.
सर्व बाजूनीं, सर्वप्रकारे तू
माझं रक्षण कर.
तू वेदादी वाड॒.मय आहेस.
तू चैतन्यस्वरूप आहेस.
तू ब्रह्ममय आहेस.
तू सत् , चित् , आनंदस्वरूप,
अद्वितीय आहेस.
तू साक्षात ब्रह्म आहेस.
तू ज्ञानविज्ञानमय आहेस.
हे सर्व जग तुझ्यापासूनच
निर्माण होतं. हे सर्व जग
तुझ्या आधारशक्तीनेच
स्थिर राहातं.
हे सर्व जग तुझ्यातच लय पावतं,
हे सर्व जग पुन्हा तुझ्यापासूनच
उत्पन्न होतं.
पृथ्वी, पाणी, अग्नी, वारा आणि
आकाश ही पंचतत्त्वे तूच आहेस.
तसेच परा, पश्यन्ती, मध्यमा
आणि वैखरी या चार वाणी तूच
आहेस.
तू सत्त्व, रज आणि तम या
तीन गुणांपलीकडचा आहेस.
तू स्थूल, सूक्ष्म आणि आनंद
या तीन देहांपलीकडचा आहेस.
तू भूत, वर्तमान आणि भविष्य
या तीनही काळांच्या पलीकडचा
आहेस. तू सृष्टीचा मूल आधार
म्हणून स्थिर आहेस.
तू उत्पत्ती, स्थिती आणि लय
या तीनही शक्तींच्या पलीकडचा
आहेस. योगी लोक नेहमी तुझं
ध्यान करतात.
तूच ब्रह्मा,तूच विष्णू, तूच रुद्र,
तूच इंद्र, तूच भूलोक, तूच
भुवर्लोक, तूच स्वर्लोक आणि
ॐ हे सर्व तूच आहेस.
गण शब्दातील आदि ‘ ग् ‘
प्रथम उच्चारून नंतर ‘अ ‘चा
उच्चार करावा. त्यानंतर
अनुस्वाराचा उच्चार करावा.
तो अर्ध चंद्राप्रमाणे असावा.
तो तारक मंत्रानं ॐ कारानं
युक्त असावा. हा संपूर्ण मंत्र
‘ॐगं ‘ असा होतो.
हे तुझ्या मंत्राचं स्वरूप आहे.
‘ग्’ हे मंत्राचे पूर्व रूप आहे.
‘ अ’ हा मंत्राचा मध्य आहे.
अनुस्वार हा मंत्राचा कळस आहे.
अर्धचंद्राकार बिंदू हे उत्तर रूप
आहे.
या गकारादी चारांपासून एक नाद
तयार होतो. हा नादही एकरूप
होतो. ती ही गणेशविद्या होय.
या मंत्राचे ऋषी ‘ गणक ‘ हे होत.
‘निचृद् गायत्री ‘ हा या मंत्राचा छंद
होय. गणपती ही देवता आहे.
‘ॐ गंं ‘ ह्या मंत्ररूपानं दर्शविल्या
जाणाऱ्या गणेशाला माझा
नमस्कार असो.
आम्ही त्या एकदंताला जाणतो.
त्या वक्रतुण्डाचं ध्यान करतो.
म्हणून तो गणेश आम्हाला
स्फूर्ती देवो.
ज्याला एक दात असून पाश,
अंकुश व दात धारण केलेले तीन
हात आणि वर देण्यासाठी चौथा
हात आहे. ज्याचे उंदीर हे वाहन
आहे. ज्याच्या शरीराचा रंग लाल
असून पोट मोठे आहे, कान
सुपासारखे आहेत, ज्याने लाल
रंगाची वस्त्रे परिधान केली आहेत,
अंगाला लाल चंदन लावले आहे,
ज्याची लाल रंगाच्या फुलांनी पूजा
केली आहे, भक्तांविषयी पूर्ण दया
असलेला, अविनाशी, सृष्टीच्या
आधी निर्माण झालेला,
प्रकृतिपुरुषाहून वेगळा असलेला,
अशा गणेशाचे जो ध्यान करतो,
तो सर्व योग्यांमध्ये श्रेष्ठ होय.
व्रतधारिणांच्या प्रमुखांना,
व्रातपतीस नमस्कार असो.
देवसमुदायांच्या अधिपतीला
नमस्कार असो,
शंकरगणसमुदायाच्या
अधिपतीला प्रमथपति
नमस्कार असो,
लंबोदर, एकदंत, विघ्ननाशी,
शिवपुत्र, वरदमूर्ती अशा
गणपतीला माझा नमस्कार
असो.
-नितीन राजवैद्य
-मुख्य संपादक – लोकसंवाद.कॉम